ZŁOTO 
Fakty i historie o najbardziej znaczącym
metalu szlachetnym

• złoto jest jednym z najwcześniej poznanych metali - barwa i blask umożliwiały dostrzeżenie go w żwirach rzecznych, duża gęstość ułatwiała wydobycie, a kowalność - obróbkę. W Egipcie było znane od czasów predynastycznych, na Pustyni Arabskiej i w Nubii wydobywano je aż do podboju rzymskiego; rozkwit wydobycia wiązał się z okresami potęgi państwa faraonów, w którym złoto było symbolem ich boskiej władzy (w jedynym nie rozgrabionym grobowcu Tutanchamona, odkrytym w 1922 roku, znaleziono 40 ton złota).
  
  

• z Egiptu złoto wędrowało także do państw Mezopotamii i innych państw Bliskiego Wschodu, w których wydobycie było niewielkie; w państwach tych przestało ono być atrybutem władzy, a stało się pieniądzem (pierwsze złote monety bito w VII w. p.n.e. w Lidii z jasnożółtego elektrum - roztwór stały złota i srebra).
  
  

• w czasach rzymskich pogoń za tym kruszcem była czynnikiem ekspansji terytorialnej (np. Dacja, Galia, zw. Galią Aurifera). Złote skarby starożytnego Rzymu odziedziczyło średniowieczne Bizancjum, natomiast w zachodniej Europie niewielkie wydobycie (dolina Renu, Czechy, Dolny Śląsk, Alpy) nie zaspokajało potrzeb - brak złota hamował rozwój gospodarczy. Rozwój i potęgę gospodarczą miast włoskich zapewnił dopływ złota z obszarów położonych na południe od Sahary.
  
  

• w średniowieczu podejmowano bezskuteczne próby uzyskania tzw. kamienia filozoficznego, który - jak wierzono - umożliwiłby przekształcanie metali nieszlachetnych w złoto. Od XIV w. organizowano wyprawy po złoty kruszec wzdłuż brzegów Afryki, pod koniec XV w. wyprawy te, poczynając od Krzysztofa Kolumba zaowocowały wieloma odkryciami geograficznymi, ale jednocześnie stały się przyczyną zagłady cywilizacji Środkowej i Południowej Ameryki.
  
  

• złoto Ameryki Łacińskiej (Meksyku, krajów andyjskich i Brazylii) zasilało gospodarkę światową do połowy XIX w. Od początku XVIII w. wydobywano je w Rosji (Ałtaj), która po odkryciu złóż okruchowych (Ural 1814, Syberia) zajmowała przez krótki czas pierwsze miejsce w świecie. W 1848 zaczęła się pierwsza wielka "gorączka złota" w Kalifornii, 1951 - w Australii, później fale poszukiwaczy przetoczyły się przez cały obszar Stanów Zjednoczonych, Australii i Syberii. Obfitość złota umocniła tzw. złoty system, oparty na parytecie i nieograniczonej wymienialności złota i banknotów. System ten aż do wybuchu I wojny światowej stanowił uosobienie kapitalizmu w okresie jego gwałtownego rozkwitu. W 1886 odkryto olbrzymie złoża złotonośnych zlepieńców z regionu Witwatersrand w Afryce Południowej (było to powodem aneksji republik burskich przez Wielką Brytanię); 1909 odkryto złoża tarczy laurentyńskiej, w latach 20. i 30. - złoża w regionie Ałdanu i w dorzeczu Kołymy.
  
  

• ocenia się, że dotychczas wydobyto ok. 120 tys. ton tego kruszcu, z tego ok. 60% jest w rękach prywatnych (gł. w postaci wyrobów jubilerskich), resztę stanowią przede wszystkim rezerwy państwowe. Większość bieżącej produkcji wykorzystuje się do wyrobów jubilerskie (Włochy-270 t wyrobów rocznie, Indie-190 t, USA-100 t, także Japonia, Korea Południowa, Hongkong, Turcja, Niemcy, Francja), 10% zużywa przemysł, gł. elektroniczny (ta część złota nie wraca do obiegu), 5% - dentystyka.
  
  

• jest powszechnie stosowanym w złotnictwie metalem szlachetnym. Dzięki swej szlachetności, nawet w stopach niższej próby praktycznie nie ulega wpływom czynników środowiska, a przynajmniej takich, z którymi stykają się na co dzień użytkownicy, czy też bardziej użytkowniczki biżuterii.
  
  

• w jubilerstwie powszechnie stosuje się złoto w stopach o zawartości czystego kruszcu 750/1000 (75% Au, potocznie zwane 18-karatowym, tzw. próba druga) i 585/1000 (58,5% Au, potocznie zwane 14-karatowym, tzw. próba trzecia). Pozostałą część stopu stanowią w zależności od potrzeb szlachetne bądź nieszlachetne metale. Tak też możemy spotkać się ze złotem o różnym kolorze, od żółtego, przez czerwone do białego, różnej próbie, a więc i wartości oraz o różnych, czasem skrajnie innych właściwościach mechanicznych.
  
  

• każdy wyrób znajdujący się w handlu jest cechowany przez Urzędy Probiercze urzędową cechą dla złota zależną od próby metalu. 
  
  

• postrzegane jako najbardziej wartościowe, potocznie zwane złotem 24-karatowym złoto próby 999/1000, a więc czyste, jest materiałem sporadycznie występującym w wyrobach jubilerskich. Ze względu na swoją miękkość stosowane jest niekiedy do oprawy kolorowych kamieni (szczególnie kruchych i cennych szmaragdów) jako wąski pasek, tzw. cargę otaczający kamień i zaciśnięty wokół jego krawędzi. Przysłowiowe "obrączki z 24-karatowego złota" są wyrobem nie spotykanym w handlu, gdyż ich noszenie wiązałoby się z bardzo szybkim zużyciem (ścieraniem) miękkiego (twardość podobna jak np. aluminium), czystego złota.
  
  

• białe złoto jest specyficznym stopem czystego złota i metalu odbarwiającego (pallad lub nikiel). Opatentowane w latach 20-tych XX wieku w Niemczech (w Hanau koło Frankfurtu nad Menem - siedzibie wielu znanych firm złotniczych) stało się wiodącym elementem biżuterii stylu Art Deco. Ze względu na dużo prostszą technologię i niższą cenę stało się zamiennikiem platyny w wyrobach jubilerskich; szczególnie przydatne okazało się do oprawy brylantów. Spotykane jest popularne białe złoto w stopie z niklem (próba 585/1000) używane do masowych, odlewanych wyrobów jubilerskich oraz znacznie droższe lecz niewątpliwie rzeczywiście "białe" złoto w stopie z palladem (w próbach 585 i 750/1000).
  
  

• symbol Au, aurum.

• pierwiastek chemiczny o liczbie atomowej 79, masie atomowej 196,967; temperatura topnienia 1064°C; temperatura wrzenia 3080°C; gęstość 19,28 g/cm³;
  metal szlachetny o barwie żółtej, miękki, kowalny.

• złoto jest odporne na działanie tlenu, powietrza, kwasów;
  rozpuszcza się tylko w wodzie królewskiej i roztworach cyjanków w obecności tlenu.

• w przyrodzie występuje rzadko, najczęściej w stanie rodzimym lub w postaci roztworów stałych z innymi metalami, głównie ze srebrem.

• ze złóż otrzymuje się je przez przeprowadzenie z rtęcią w amalgamat (z którego następnie oddestylowuje się rtęć i wydziela złoto) lub działanie roztworem cyjanku sodu albo potasu w obecności powietrza i redukcję uzyskanego związku cynkiem; złoto otrzymuje się również ze szlamu anodowego, pozostałego po elektrolitycznej rafinacji srebra lub miedzi.

• metal, zwykle w postaci stopów ze srebrem, miedzią i palladem (bardzo rzadko w stanie czystym), stosuje się m.in. w jubilerstwie, stomatologii, do wyrobu monet, aparatury specjalnej, w elektrotechnice; związki złota są używane w fotografii, dawniej także w lecznictwie; złoto koloidowe (tzw. purpura Kasjusza) służy do barwienia szkła i porcelany.